Uit de dynamiek van de relatieverslaving

Wat is dat eigenlijk, een relatieverslaving? Hoe ontstaat hij en misschien nog wel belangrijker: hoe kom je ervan af? De Amerikaanse therapeute en pionier op het gebied van relatieverslaving, Robin Norwood, stelt dat je relatieverslaafd bent op het moment dat je je telkens weer aangetrokken voelt tot een emotioneel niet beschikbaar persoon. Relatieverslaving betreft dus geen toevalstreffer, maar een terugkerend patroon van het uitkiezen van partners die er in essentie niet voor je zijn.

Een relatie met een emotioneel niet beschikbare man, die bijvoorbeeld een depressie of verslaving heeft, kan ons allemaal gebeuren. Wat ons niet allemaal gebeurt, is dat we in zo’n relatie blijven en al onze energie richten op het veranderen van onze partner. Of dat we wel weg gaan, maar ons vrijwel onmiddellijk in een relatie storten met iemand anders die daar net zomin geschikt voor is als degene van wie we zo hard weggerend zijn.

Als relatieverslaafde word je in dit gedrag aangestuurd door een vroegkinderlijk trauma en daaraan gerelateerde kindpijn. Het is een van je kinddelen, niet je volwassen zelf, dat relaties met emotioneel niet beschikbare partners steeds weer opzoekt in de hoop het trauma dit keer te helen. Toch is het niet zo dat je ernstig getraumatiseerd hoeft te zijn om deze thematiek te ontwikkelen.

Er zijn vele mensen die zich oprecht afvragen hoe het kan dat zij in het patroon van de relatieverslaving zijn vervallen. In hun ogen hebben zij een fijne jeugd gehad. Aan niets een gebrek, niemand verslaafd of psychisch in de knoop en altijd goede resultaten op school. Toch kan er in zo’n ogenschijnlijk perfecte opvoedingssituatie op subtiele wijze sprake zijn geweest van emotionele afwijzing of emotionele niet-beschikbaarheid. Alles leek in orde, toch heb je emotioneel behoorlijk wat gemist.

Hiernaast kan aan een relatieverslaving een gevolg zijn van parentificatie. Daarvan is sprake als je als kind de zorgrol van een of beide van je ouders overneemt en de verantwoordelijkheid gaan dragen voor hun emoties en gevoelens. Dit komt met name voor als een of beide ouders een bepaald ziektebeeld hebben. Dat kan een fysieke ziekte zijn, waardoor je als kind praktische zaken overneemt en op die manier te veel zorgt, maar er kan ook sprake zijn van een verslaving of psychiatrische aandoening, waardoor ouders bijvoorbeeld agressie of intens verdriet naar je uiten.

Dit interactiepatroon zorgt ervoor dat je je als kind verantwoordelijk gaan voelen voor deze emoties en gevoelens. Je projecteert ze op jezelf en denkt dat je iets verkeerd doet. Je trekt het boetekleed aan en past je aan om alsnog de aandacht, liefde en erkenning van je ouders te krijgen die je zo hard nodig hebt. Dit is een automatisch mechanisme dat op dat moment een duidelijke functie heeft; als kind moet je wel op deze manier voor jezelf zorgen, anders overleef je het emotioneel niet. Schuld en schaamte zijn de kerngevoelens die je hierbij ontwikkelt, het ligt immers allemaal aan jou, denk je, en je doet het nooit echt helemaal goed.

Op latere leeftijd draag je deze strategie van aanpassen nog steeds bij je, maar nu werkt hij niet meer in jouw voordeel. Als een sensor zoekt je onderbewuste precies die partners uit die jou weer in contact brengen met de gevoelens van schuld en schaamte uit je jeugd. Vaak kies je een partner die op je vader of moeder lijkt, of die een soortgelijke ziekte heeft.

Weer word je afgewezen, weer worden je behoeftes niet gezien en weer sta je er emotioneel alleen voor. Want: je bent het zo gewend. Deze manier van je verhouden tot andere mensen vormt je comfortzone. Een emotioneel niet beschikbare partner voelt voor jou veilig door de herkenning die hij oproept, maar wat je ervaart is schijnveiligheid. In werkelijkheid bevind je je in een zeer instabiele en onveilige situatie.

Gezonde partners, waarbij het rustig en werkelijk veilig is, vind je als relatieverslaafde maar saai. Je bent gewend aan het drama van aantrekken en afstoten en aan het hierbij horende op hol geslagen beloningssysteem in je brein. Dat is jouw normale staat van zijn, daar functioneer je op. Je voelt je dan goed en hebt het gevoel dat je lééft.

Dit gevoel van continue stress verwar je met liefde. Je denkt: dit is zo intens, dit moet wel liefde zijn! Tijdelijk voelt het inderdaad geweldig, maar na iedere high komt een low. Gaat het eerst nog goed en hebben jullie het fijn samen, al gauw verschijnen daar weer het drama, de pijn en het verdriet waar je voor op de vlucht was. Je bent terug bij af en staat, net als toen je een kind, was met lege handen.

In dergelijk turbulente relaties ga je zo in de ander op, dat je geen aandacht kan schenken aan wat er binnenin jou leeft. Daardoor ga je volledig voorbij aan de werkelijke oorzaak van je met dramatiek doordrenkte liefdesleven. Een relatie met een gezonde man biedt je niet de juiste commotie om je eigen onrust te negeren en voelt hiermee ongemakkelijk voor je. Toch is zo’n relatie wel degelijk voedend voor je, het voelt alleen niet zo voor jou doordat je van vroeg af aan anders gewend bent.

Je zult dus moeten leren om ‘comfortabel worden met het oncomfortabele’. Je wil uit je comfortzone, omdat jij je comfortabel voelt met wat niet goed is voor jou. Door je comfortzone te verlaten, contact te maken met je onrust en vervolgens aandachtig waar te nemen wat er daarbij in je naar boven komt, kun je vanuit je volwassen bewustzijn gaan zorgen voor jezelf en je kindgevoelens.

Telkens als het verlangen naar een emotioneel niet beschikbare partner omhoogkomt, zit er een ander verlangen onder. Daar contact mee maken en zelf zorg voor dragen, is zelfliefde in actie. Eerst word je nog volledig geregeerd door je kindstuk en is er maar een heel klein volwassen stuk dat actief is. Uiteindelijk heeft het volwassen deel in jou het roer stevig in handen en geeft het leiding aan alle overige delen. Binnenin je is er een gezondere balans ontstaan. Je bent daardoor in staat om uit een emotioneel niet voedende relatie te stappen en belangrijker nog, je kunt de dynamiek van de relatieverslaving in jouzelf beëindigen zodat jij voortaan wél geschikte partners aantrekt.

Eén ding is hiervoor van cruciaal belang; je dient te beschikken over een bepaalde mate van inzicht en zelfreflectie om je te realiseren dat het probleem zich niet in de ander, maar in jouzelf bevindt. Dit betekent ook dat je snapt dat de verandering zich niet in jouw partner moet voltrekken, maar in jou. Je ziet steeds meer in: dit is mijn gevoel, ik moet hier iets mee, ik moet iets aan mezelf doen. Op die manier biedt het aantrekken van emotioneel niet beschikbare partners je de kans om je onderliggende pijnlichamen te helen.

De eerste stap is altijd zelf verantwoordelijkheid nemen voor het leven dat je gecreëerd hebt in plaats van de schuld bij de ander te leggen. Als je gaat inzien wat jouw eigen aandeel is in het aantrekken van dit soort relaties, heb je al de helft gewonnen. Zolang dat nog niet het geval is, leef je vanuit je verleden keer op keer hetzelfde patroon uit en projecteer je dit op het hier en nu. Je denkt dat het je allemaal wordt aangedaan door je partner en kan je ervaringen daardoor niet aanwenden voor je helingsproces.

De crux hierbij is om eerst draagkracht te creëren, zodat je de gevoelens van leegte en de eenzaamheid op het moment van stoppen met de relatie daadwerkelijk kunt dragen. Je hoeft dus niet eerst te stoppen met de relatie voordat je kunt werken aan je relatieverslaving. Soms is er zo veel pijn en destructie in een relatie dat bij elkaar blijven niet verantwoord is, maar het werkelijke doel is niet het beëindigen van de relatie. Het werkelijke doel is het stoppen van de verslavingscyclus in jouzelf.

Een relatieverslaving hoeft niet levenslang te duren, je kunt ervan herstellen. Wat je wel een leven lang bij je draagt is wat daaronder ligt. Een relatieverslaving, maar ook middelenverslavingen, seksverslavingen en eetstoornissen, zijn slechts de symptomen van de codependency, die in de kern bestaat uit de door het trauma veroorzaakte gevoelens van schaamte en schuld. De heling en het herstel hiervan vormen een levenslang proces waarbij je steeds weer een diepere laag mag aanboren.

Op dit pad van persoonlijke ontwikkeling zal je op een gegeven moment ook dankbaarheid gaan ervaren voor de dingen die je in je leven hebt meegemaakt. Wij krijgen ieder onze bagage mee in dit leven, dat kan een verslaving zijn, maar ook een ziekte of het overlijden van een dierbare. Wat het is maakt in wezen niet uit, zolang we inzien dat het precies onze pijn is die is de weg vormt naar de vreugde en de liefde die we werkelijk zijn.