Waarom je in een destructieve relatie blijft

Je zit in een destructieve relatie, je weet ook dat je relatie niet goed voor je is en toch lukt het je niet om weg te gaan. Misschien is je partner fysiek gewelddadig, misschien is er sprake van psychische mishandeling, misschien lijkt het op het eerste oog niet zo ernstig tussen jullie, maar ga je innerlijk aan de relatie onderdoor, omdat je nooit weet waar je aan toe bent. 

Je voelt dit, je weet dit, je vriendinnen merken het soms op en je neemt je voor om weg te gaan, om nu echt weg te gaan en niet meer terug te komen.

Het lukt niet.

Op het moment dat je het wil zeggen, stokken de woorden in je keel, komt het er niet uit, weet je niet hoe het te zeggen en je besluit: nu nog niet, dit is toch niet het moment, ik zeg het volgend weekend wel. En jullie hebben het heel even weer gezellig, misschien wel vooral omdat je zelf wat meer ontspannen bent. Alleen duurt dat gevoel niet lang. Weer neem je je besluit om het nu echt te gaan zeggen en weer lukt het je niet.

Hoe kan het dat je zo overduidelijk ongelukkig bent in je relatie en toch niet weggaat?

Wanneer je gevoelig bent voor verslavingen reageert je het beloningscentrum in je hersenen anders op partners die niet gezond voor je zijn dan bij mensen die niet verslavingsgevoelig zijn. Het grillige gedrag van je partner binnen een destructieve relatie zorgt bij jou voor dopaminepieken.

Heb je in je jeugd te weinig liefde, aandacht en erkenning gekregen, dan ben je extra gevoelig voor dit soort beloningen. Je gaat er vaker naar op zoek, omdat je zo de realiteit kan ontvluchten en een vals gevoel van verbondenheid ervaart, met jezelf en met de ander.

Je kunt deze verslaving aan de ups en downs van een destructieve relatie vergelijken met verslaafd zijn aan alcohol of drugs, en vooral met verslaafd zijn aan gokken. Een destructieve relatie wordt gekenmerkt door hoge pieken en diepe dalen, door straf en beloning, net als een gokkast die dan weer wel en dan weer niet aan je uitkeert. Juist de onvoorspelbaarheid van de beloning maakt je verslaafd aan deze relatie. Een relatie met een lieve en goede man, die jou consistent ‘beloont’, voelt voor jou juist heel saai.

Je lichaam is verslaafd aan de dopamine en tegelijkertijd negeer je de lichamelijke tekenen van het stresshormoon cortisol, doordat je al van jongs af aan uit contact bent met je lichaam. Je voelt eenvoudigweg niet hoe het met je gesteld is. Pas als je weggaat bij je partner voel het gemis aan de dopamine en weet je vaak niet hoe snel je weer bij hem terug moet komen.

Op emotioneel gebied ben je hoogstwaarschijnlijk al een leven lang verwaarloosd. Eerst door je opvoeders en later door jezelf, doordat je het negeren, ontkennen en bagatelliseren van je emoties van hen hebt overgenomen. Als gevolg van emotionele verwaarlozing, kun je je in de meest extreme situaties bevinden qua emoties en zelf dingen zeggen als ‘het valt allemaal wel mee’ of ‘ach, ik ben eraan gewend’. Anderen moeten je er soms op wijzen dat de situatie waarin je je bevindt echt ernstig is.

Er hoeft hiervoor geen sprake te zijn geweest van mishandeling of misbruik in je jeugd, je kunt ook eenvoudigweg te weinig liefde, aandacht en erkenning hebben ontvangen. Wat de oorzaak ook is, je bent onvoldoende ondersteund in je basisbehoeften, waardoor er voor jou niet genoeg ruimte was om jezelf te zijn. In je volwassen leven kun je hierdoor een destructieve relatie aantrekken.

Hierdoor heb je de boodschap geïnternaliseerd dat wat jij voelt niet klopt. Je bent gaan geloven dat je gevoelens niet oké zijn, dat je ze niet hoort te tonen, of zelfs maar te voelen. Zo ontwikkel je een strategie voor het vermijden van je gevoelens en daarmee het vermijden van de werkelijkheid in jou en om je heen.

Vaak herken je ook op onbewust niveau de onderliggende trauma’s van je partner, waardoor de dynamiek binnen jullie destructieve relatie heel vertrouwd voelt. Je wordt gespiegeld in je trauma, maar in plaats van in deze spiegel naar jezelf te kijken, richt je je op het verzorgen en redden van je partner.

Het is hierdoor lastig om mensen of situaties achter je te laten die niet goed zijn voor je. Je kiest liever voor iets wat je vertrouwd is maar je schaadt dan voor iets wat nog onbekend is maar voedend. Je houdt vast tot ver voorbij het punt waarop er redelijkerwijze nog sprake is van een goede kans van slagen.

Dat dit emotioneel zwaar is voor je merk je maar half op, je bent immers gewend om te negeren wat er in je omgaat. Je kunt zo niet echt inzien dat je relatie ongezond is en daarmee schadelijk is voor jou.

Mentaal gesproken haal je allerlei capriolen uit om de werkelijkheid van de destructieve relatie niet onder ogen te hoeven zien. Je kunt bijvoorbeeld voor een groot deel leven in een fantasiewereld waarin je juist een geweldig relatie hebt, je kunt het misbruik dat plaatsvindt bagatelliseren, er excuses voor verzinnen en het voor jezelf ontkennen. Je hebt een heel arsenaal aan overlevingsstrategieën om de werkelijkheid niet te hoeven zien.

Doordat je door je partner over het algemeen wordt afgewezen, genegeerd of gestraft en maar af en toe wat liefde en aandacht krijgt, wordt je verslaving aan de relatie gevoed. Meestal houdt je partner je op afstand en soms mag je opeens heel dichtbij, je krijgt veel onderhuidse kritiek maar soms ook openlijk een groot compliment, thuis is je partner gemeen tegen je, als anderen erbij zijn hemelt hij je op.

Als emotioneel verwaarloosde kun je dermate gericht raken op het krijgen van die schaarse beloninkjes, dat je jezelf in die queeste verliest. Het beetje liefde dat je heel soms krijgt, is zo kostbaar dat het voor een gevoel van euforie zorgt. Dit gevoel jaag je na.

Je gaat steeds weer op zoek naar tekenen dat de persoon op wie je je pijlen hebt gericht wél een liefdevolle verbinding met je aan wil gaan en wél goed is voor jou. Hierbij ben je bereid om veel over het hoofd te zien en zelf veel meer te investeren in de relatie dan de ander. Vaak geloof je ook dat het lot of een zielsverbintenis jullie relatie uniek maakt.

Bewust of onbewust, geloof je dat als jij beter je best doet (minder zegt/meer zegt, begripvoller bent/je grenzen duidelijker aangeeft stoïcijnser bent/je gevoelens meer deelt, et cetera) je partner zal inzien hoeveel je waard bent. Deze valse hoop houdt je op de been in situaties waarin anderen de moed allang hadden opgegeven. Elke minieme verbetering zie je als een bevestiging van jouw beeld dat alles uiteindelijk goed zal komen.

Doordat het object van je liefde je in een destructieve relatie vaak ook manipuleert, is het extra lastig om helder te zien wat er werkelijke aan de hand is. Het lukt je niet om je gevoelens, gedachten en gedrag op één lijn te krijgen en dit zorgt voor wanhoop, verwarring en schaamte. Steeds weer probeer je de genegenheid terug te winnen van degene van wie je zoveel houdt, meestal lukt dit je niet.

Je wil in de euforische staat van eindeloze en onvoorwaardelijke liefde komen: wat de ander ook doet, jij begrijpt en accepteert het grootmoedig. Totdat je de illusie niet langer kunt ophouden… Je ziet opeens heel duidelijk dat je verlangens niet vervuld worden en die realisatie is intens pijnlijk. Je gaat dit gevoel dan ook snel uit de weg door weer zo snel mogelijk in je bubbel van valse hoop te komen

‘Hij doet dat alleen maar omdat zijn vader hem vroeger heeft mishandeld’

Als er in je jeugd sprake is geweest van emotionele verwaarlozing dan ben je eraan gewend om gemanipuleerd, opzijgezet en veronachtzaamd te worden. Je bent er daardoor een meester in geworden dit gedrag bij anderen goed te praten: voor jou is het immers normaal. Je vindt altijd wel een goede reden waarom je partner deed wat hij deed en ziet dit gedrag hierdoor ook echt als legitiem. Zo krijgt je partner steeds het voordeel van de twijfel.

‘Het valt wel mee, elk huisje heeft zijn kruisje’

Je doet net alsof het allemaal niet zo erg is en doordat je partner dit vaak bevestigt, word je gesterkt in dit geloof. Ook is het mogelijk dat je misbruik niet ziet voor wat het is, volgens jou is er dan geen sprake van misbruik. Of je registreert het op een bepaald manier niet: je ziet wel wat er gebeurt, maar je ziet het niet echt, je keert je af van wat je waarneemt en doet alsof het niet zo is. Je voegt het misbruik niet toe aan het verhaal dat je jezelf vertelt over jullie relatie.

‘Ik reageer vast te overdreven, ik ben ook te gevoelig’

Als je vroeger te horen hebt gekregen dat je te gevoelig bent of de dingen verkeerd ziet, dan twijfel je als volwassene vaak aan wat je waarneemt. Je ziet, hoort, voelt iets, maar negeert het vervolgens. Je gevoelens van ongemak neem je niet serieus en je bent geneigd alle kreukels in je relatie glad te strijken. Bij wrijving ga je pleasen en verzoenen in plaats van een conflict open en eerlijk aan te kaarten, je zal immers wel geen gelijk hebben is de onderliggende overtuiging.

‘Ik moet ook niet zo bezitterig zijn, boys will be boys’

Als je vaak de schuld krijgt van je partner, dan ga je die op een gegeven moment ook aannemen. Je gaat geloven dat de verantwoordelijkheid echt grotendeels bij jou ligt. Ook kun je de neiging hebben vooral het gekwetste innerlijke kind van je partner te zien en daar voor te zorgen. Je behandelt je partner als een onschuldig kind dat niet beter weet. Je neemt de ouderrol op je en doet alles voor je partner, net zoals een vader en moeder alles doen voor hun kind.

Pas als je de realiteit van een destructieve relatie durft aan te kijken, kan er verandering optreden. Het gaat hierbij om het serieus nemen wat er in jezelf gebeurt en wat er tussen jou en je partner gebeurt. Dit werkelijk onder ogen zien, is de sleutel tot heling.

• Kreeg je bij de eerste ontmoeting met je partner een duidelijk gevoel of beeld (‘hij speelt spelletjes’, ‘hij negeert me’, ‘ik ben niet welkom’) en heb je dit vervolgens snel weer terzijde geschoven om toch met hem in zee te gaan? Waarna bleek dat je eerste gevoel juist was…
• Heb je in het begin van jullie relatie gedrag gezien bij je partner dat voor jou kwetsend of bedreigend was, maar waarvan je net hebt gedaan alsof het er niet was? Je bent het misschien half of helemaal vergeten of je hebt voor jezelf besloten dat dit gedrag niet echt hoort bij hem.
• Accepteer je in je relatie stelselmatig gedrag van je partner dat jou pijn doet, zonder hier nog bewust bij stil te staan?

Heel vaak laat iemand wel zien wie hij is, maar wil je dat niet geloven. Je ontkent wat er werkelijk is. Dat wat je aanvoelt of ziet gebeuren, neem je niet serieus. Je trekt daarmee je conclusies voor jullie relatie niet en besteedt ook geen aandacht aan wat het op gevoelsniveau met je doet. Zo negeer en verwaarloos je je innerlijke kind, waardoor je steeds verder vastdraait in de destructieve dynamiek van je relatie.

Wil je de verantwoordelijkheid nemen voor je innerlijke kind dan vraagt dat van je dat je werkelijk toelaat wat je voelt en hier je hier je oprechte en liefdevolle aandacht aan besteedt. Je geeft het kind wat ze al die tijd zo tekort is gekomen, zodat ze het niet meer tevergeefs in je partner zoekt.

• Enerzijds doe je dit door de archetypische Goede Moeder in je te activeren. Zij bezit de kwaliteiten die wij over het algemeen associëren met de liefdevolle vrouwelijke energie: verzorging, voeding, omhulling, zachtheid, troost. De dingen die je nodig hebt om je innerlijke vervuld te voelen.
• Anderzijds doe je dit door de archetypische Goede Vader in jou ter versterken. Hij bezit kwaliteiten die over het algemeen geassocieerd worden met de liefdevolle mannelijke energie, zoals moed, doorzettingsvermogen, focus, daadkracht, bescherming. De dingen die je nodig hebt om je in de buitenwereld staande te houden.

De Goede Moeder neemt serieus wat zich in jou aandient en ontfermt zich erover, zo zorgt ze voor je innerlijke kind. De Goede Vader neemt serieus wat er tussen jou en je partner gebeurt en komt in actie als dat nodig is, zo beschermt hij je innerlijke kind. Samen zorgen ze ervoor dat jij je leven en je relaties gaat leiden vanuit het volwassen deel in jou, zodat je de keuzes maakt die werkelijk bij je passen.